Ảnh minh họa
Sự ảnh hưởng của ông bà, cha mẹ không chỉ mang tính chất toàn diện, sâu sắc, mạnh mẽ mà còn là lâu dài nhất. Vì con cháu là tài sản lớn nhất, quý giá nhất của mỗi gia đình. Các nhà giáo dục thường cho rằng gia đình cùng với những mối quan hệ giữa con cháu với ông bà và cha mẹ là trường học đầu tiên giáo dục nhân cách, đạo đức, tình cảm, trí tuệ, thẩm mỹ và thể chất cho con cháu.
Ông bà, cha mẹ được coi là những người thầy đầu tiên mở rộng cánh cửa tâm hồn cho con cháu trước khi nó đến trường và sẽ tiếp tục đứng bên cạnh nó để sẵn sàng trợ giúp, tư vấn những vấn đề cần thiết trong suốt những năm tháng con cháu đến trường học tập. Đức tính tự chủ và lòng tự trọng cao nhất sẽ có ở những con cháu nào mà ông bà, cha mẹ của nó biết kết hợp khéo léo những tình cảm ấm áp, nồng thắm dành cho con cháu với những chuẩn mực hành vi của xã hội đã được quy định rõ ràng.
Trong gia đình, ông bà là người tích lũy được nhiều kinh nghiệm vì đã có những năm tháng trải nghiệm đầy rẫy những khó khăn, vất vả. Khi sống chung với các cháu, ông bà thường đem những hiểu biết đã được kiểm nghiệm vào việc định hướng, tư vấn giáo dục cho các cháu với những hy vọng lớn lao. Không phải không có lý khi tục ngữ Anh có câu “Đôi khi tình yêu hoàn hảo chỉ đến vào lúc ta có cháu nội, cháu ngoại”.
Từ thực tiễn của những người làm cha, làm mẹ trực tiếp nuôi dạy con cái lớn khôn, trưởng thành, rồi trở thành ông bà, trong quá trình ấy những người làm ông bà có dịp sàng lọc, phân loại những điều hay lẽ phải để vận dụng vào quá trình chăm sóc con cháu nhằm loại bỏ những điều xấu, kể cả những điều không còn phù hợp với hoàn cảnh thực tại, những mong các cháu nên người. Và như vậy trong giáo dục gia đình, chức năng chính của ông bà là dõi theo sự trưởng thành của các cháu, kịp thời tác động, uốn nắn cho các cháu sao cho những mầm non đó mọc thẳng, vươn cao. Thông thường, trong gia đình, ông bà, cha mẹ luôn mong muốn dạy cho con cháu con đường chúng phải đi, nên đi, sao cho đến tuổi già chúng vẫn không từ bỏ con đường đó.
Trong gia đình, vai trò của người ông, người cha được xác định bằng thái độ trách nhiệm đối với gia đình và con cháu. Kinh nghiệm thực tiễn cho hay, ý chí và sự nghiêm khắc của người ông và cha sẽ trở thành sức mạnh có khả năng đưa vào kỷ luật các ý nghĩ, tình cảm ước muốn của con cháu. Thực chất phong cách của người ông và cha là biết sử dụng sức mạnh của mình vào việc bảo vệ người yếu và luôn dành phần nặng hơn về mình, biết sử dụng cái uy của mình trong những lúc cần thiết, biết quyết đoán một cách đúng lúc và đức tính chín chắn của người ông và cha là sự răn dạy có hiệu quả nhất đối với con cháu.
Giáo dục con cháu là sự hiến dâng những công sức đặc biệt, những giá trị tinh thần, đòi hỏi có tính khoa học và nghệ thuật. Mỗi khoảnh khắc của công việc giáo dục nói chung, giáo dục con cháu nói riêng là sự sáng tạo ra tương lai thể hiện cái nhìn vào tương lai. Trong công việc vô cùng phức tạp này, công đầu sẽ thuộc về người bà và mẹ. Có thể nói những ngọn nguồn tình cảm đầu tiên, những gốc rễ mảnh mai đầu tiên cho sự phát triển về đạo đức của đứa trẻ nằm trong trí tuệ, tình cảm, sự mãnh liệt trong tâm hồn của người bà và mẹ.
Với chức năng ưu việt của mình, đòi hỏi con mắt của người bà và mẹ phải hằng ngày, hằng giờ đọc được một cách không sai lầm những diễn biến trong ánh mắt, đôi môi, những cử động tay chân và cả vầng trán của con cháu mình từng sự thay đổi về sức khỏe cũng như về trạng thái tinh thần. Tiếng hát ru trìu mến, ngọt ngào của người bà và mẹ sẽ đem đến cho con trẻ sự êm ái, bình yên, nâng niu những đứa trẻ trong suốt những tháng năm của tuổi ấu thơ, đó là những bài học đầu tiên, những lời nhắn nhủ đầu tiên của tình mẫu tử. Điều đó ghi lại biết bao những kỷ niệm sâu đậm mà suốt đời người không thể phai mờ.
Tuy nhiên, trong gia đình, sự kết hợp khéo léo cái nghiêm của người ông và cha với sự dịu dàng của bà và mẹ sẽ tạo ra thế mạnh của ông bà, cha mẹ trong phạm vi giáo dục gia đình. Đất tốt, măng sẽ mọc thẳng, gia đình tốt, con cháu sẽ trưởng thành nhanh chóng.
Ông bà, cha mẹ và con cháu đều là những người cùng đi trên một con đường nhưng ở những chặng nối tiếp khác nhau. Với tư cách là những người đi trước, ông bà, cha mẹ có trách nhiệm chỉ ra cho con cháu biết những thuận lợi, khó khăn và những bài học kinh nghiệm đã tổng kết được trên hành trình của mình, đồng thời nhắc nhở con cháu để đạt được những điều tốt đẹp như ông bà, cha mẹ mong muốn thì các cháu phải biết vận dụng sáng tạo những kinh nghiệm đã có, tuyệt nhiên không được phép lặp lại một cách nguyên vẹn những biện pháp mà ông bà, cha mẹ đã làm, bởi hoàn cảnh lịch sử khi các cháu thực hiện những điều đó đã có nhiều thay đổi.
Trong thực tế, khi giáo dục gia đình là thể chế của lẽ phải thông thường và của định kiến quá khứ thì con cháu lại là những thực thể đang hình thành từ đời sống hiện đại và văn minh công nghiệp. Đó là mâu thuẫn vĩnh cửu giữa các thế hệ trong một gia đình và điều quan trọng là biện pháp giải quyết mẫu thuẫn ấy chỉ có thể tìm thấy ở các thế hệ con cháu chứ không phải ở ông bà, cha mẹ, vì con cháu là những tín hiệu của thời đại./.
Phạm Nguyên Thảo