Hội nghị tiếp xúc cử tri của đại biểu HĐND tỉnh nhiệm kỳ 2016 - 2021
Tiếp xúc cử tri (TXCT) vừa là trách nhiệm pháp lý, vừa là trách nhiệm chính trị đối với đại biểu dân cử
Trách nhiệm pháp lý được quy định trong Luật Tổ chúc chính quyền địa phương 2015: Tại khoản 2, điều 6: "Đại biểu HĐND là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân địa phương, chịu trách nhiệm trước cử tri địa phương ... ".
Tại điều 94. Trách nhiệm TXCT của đại biểu HĐND: (1). Đại biểu HĐND phải liên hệ chặt chẽ với cử tri ở đơn vị bầu cử bầu ra mình, chịu sự giám sát của cử tri, có trách nhiệm thu thập và phản ánh trung thực ý kiến, nguyện vọng, kiến nghị của cử tri; bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cử tri; thực hiện chế độ TXCT và ít nhất mỗi năm một lần báo cáo với cử tri về hoạt động của mình và của HĐND nơi mình là đại biểu, trả lời những yêu cầu và kiến nghị của cử tri. (2). Sau mỗi kỳ họp... đại biểu... có trách nhiệm báo cáo với cử tri về kết quả của kỳ họp, phổ biến và giải thích các nghị quyết của HĐND, vận động và cùng với Nhân dân thực hiện các nghị quyết đó.
Như vậy, trách nhiệm pháp lý rất cao, ngoài ra, còn là "trách nhiệm chính trị" của mỗi đại biểu, bởi cử tri đã tín nhiệm bầu ra họ và gửi gắm "niềm tin" nơi họ.
* Hoạt động TXCT có ý nghĩa rất quan trọng
Đó là hình thức chủ yếu để giữ mối liên hệ giữa đại biểu với cử tri, vừa là trách nhiệm vừa là phương thức hoạt động của đại biểu. Là việc thực hiện chức năng đại diện cho cử tri để thực hiện quyền lực Nhà nước trong việc quyết định những vấn đề quan trọng của cả nước cũng như ở địa phương và nhằm bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của nhân dân.
Thông qua tiếp xúc, đại biểu thu thập và phản ánh trung thực ý kiến, nguyện vọng, kiến nghị của cử tri đến với các cơ quan liên quan xem xét giải quyết; để báo cáo với cử tri về hoạt động của mình và của HĐND; để trả lời những yêu cầu và kiến nghị của cử tri; để phổ biến và giải thích các nghị quyết của HĐND, vận động nhân dân cùng thực hiện các nghị quyết đó.
Đã là trách nhiệm pháp lý đồng thời là trách nhiệm chính trị thì mỗi đại biểu, cơ quan HĐND các cấp phải tổ chức thực hiện hiệu quả hoạt động tiếp xúc cử tri để đáp ứng mong đợi của cử tri.
Tình trạng TXCT mang tính hình thức là khá phổ biến
Trong những năm qua, Quốc hội, HĐND các cấp đã có nhiều đổi mới trong hoạt động TXCT, mang lại hiệu quả, mang lại sự tin cậy của cử tri. Xong không ít đại biểu, không ít nơi, HĐND thực hiện chưa tròn trách nhiệm trước cử tri và nhân dân. Tính hình thức trong TXCT thể hiện trên các mặt:
Tình trạng, "cử tri chuyên trách", "đại cử tri" là khá phổ biến. Nhiều cuộc TXCT mà như là hội nghị giữa cán bộ cấp trên với cán bộ cơ sở, vì cử tri hầu hết là trưởng, phó các cơ quan, đoàn thể ở cơ sở. Ý kiến cử tri thì lặp đi, lặp lại những vấn đề đã cũ (bởi vì mãi chưa giải quyết được), dẫn đến nhàm chán, chưa tiếp xúc đã biết cử tri sẽ nói gì.
Chậm đổi mới về phương thức tiếp xúc. Chủ yếu chỉ TXCT trước và sau kỳ họp, rất ít cuộc tiếp xúc theo chuyên đề, tiếp xúc theo nhóm cử tri. Địa điểm tiếp xúc chủ yếu ở trụ sở xã, phường, thị trấn, rất ít tiếp xúc ở thôn, khu phố, nhóm dân cư…
Phương pháp TXCT thiếu sự linh hoạt, cách thức trình bày báo cáo còn thiếu sinh động, lôi cuốn. Có đại biểu còn thiếu kinh nghiệm, chưa làm chủ được diễn đàn tiếp xúc cử tri, nhất là trong việc xử lý các tình huống phát sinh.
Thường trực HĐND, lãnh đạo Ủy ban nhân dân (UBND) các cấp chưa thực hiện nghiêm việc dự và tiếp thu, giải trình ý kiến cử tri những vấn đề thuộc trách nhiệm của cấp mình. Việc trả lời và kết quả thực hiện các nội dung trả lời ý kiến, kiến nghị của cử tri còn hạn chế, chưa đáp ứng được sự mong đợi của cử tri.
* Hậu quả của việc TXCT mang tính hình thức: Cử tri thiếu tin tưởng ở đại biểu, thiếu tin tưởng về hiệu quả, hiệu lực hoạt động của HĐND, dẫn đến họ không muốn phản ánh, kiến nghị, mối liên hệ giữa đại biểu và cử tri thiếu gắn kết. Khi thiếu những thông tin từ phía cử tri, HĐND quyết sách những vấn đề quan trọng sẽ thiếu cơ sở, hoạt động giám sát thi hành pháp luật sẽ kém hiệu quả. Đại biểu dân cử hoạt động cũng thấy nhàm chán, vai trò bị mờ nhạt, dẫn đến hiệu quả hoạt động của HĐND càng giảm.
* Nguyên nhân của những hạn chế: Nhận thức về trách nhiệm trước cử tri của một số đại biểu dân cử chưa cao; ở một số địa phương, cấp ủy, chính quyền, Thường trực HĐND chưa thật quan tâm đến hoạt động này. Cơ quan giúp việc của HĐND các cấp chưa làm tốt trách nhiệm từ việc xây dựng kế hoạch TXCT, đến việc theo dõi, đôn đốc, giúp đại biểu đại biểu thực hiện kế hoạch TXCT.
Khắc phục và nâng cao hiệu quả tiếp xúc cử tri
Ngoài việc khắc phục những nguyên nhân của hạn chế nêu trên, đại biểu, các cơ quan liên quan cần thực hiện đổi mới một số hoạt động sau:
Thứ nhất, bố trí địa điểm, thời gian, thành phần hợp lý. Kinh nghiệm của nhiều nơi, không nên tổ chức tiếp xúc cử tri ở hội trường UBND xã, nên "chia nhỏ" đại biểu trong tổ đại biểu để xuống tiếp xúc cử tri tại nhà văn hóa các thôn, khu dân cư. Như vậy cùng một lúc, đại biểu sẽ tiếp xúc được với nhiều cử tri hơn và tránh được tình trạng "cử tri chuyên nghiệp". Thành phần cử tri cần được mở rộng, thông báo công khai, rộng rãi, ai có nhu cầu trao đổi, phản ánh với đại biểu dân cử đều có thể dự, không chỉ là đại biểu mời được mời. Cải tiến như vậy, cử tri đến dự các cuộc tiếp xúc đông hơn, nhiều ý kiến phát biểu, có những ý kiến trái ngược với báo cáo của UBND nhưng rất đáng để chính quyền địa phương lưu ý...
Trong mỗi kỳ họp, trước kỳ họp đại biểu tiếp xúc cử tri điểm nào, sau kỳ họp về tiếp xúc tại điểm đó, như vậy, cử tri vừa nghe đại biểu báo cáo kết quả kỳ họp, phổ biến và giải thích các nghị quyết của HĐND, vừa nghe báo cáo kết quả giải trình, trả lời của các ngành, các cơ quan hữu quan đối với ý kiến, kiến nghị của cử tri trước đó. Đây là hình thức tiếp xúc được cử tri đồng tình cao và cảm thấy họ được tôn trọng; đại biểu, chính quyền thể hiện được trách nhiệm với dân. Những nội dung đề nghị chưa được giải quyết, hoặc không thể giải quyết vì lý do chính đáng, có cơ sở giải thích phù hợp cử tri cũng thông cảm khi ý kiến của mình đã được tiếp thu, được quan tâm.
Thứ hai, mở rộng các hình thức tiếp xúc. Ngoài tiếp xúc định kỳ trước, sau kỳ họp, nhiều nơi đã thực hiện các cuộc TXCT theo chuyên đề, theo nhóm cử tri, theo giới, cả những hình thức tham vấn ý kiến chuyên gia,... Những hình thức tiếp xúc như vậy vừa đúng quy định vừa mang lại hiệu quả cao, ít tốn kém, giảm hình thức.
Thứ ba, nâng cao trách nhiệm của mỗi đại biểu trong các cuộc tiếp xúc.
Chủ động tiếp xúc cử tri, sẽ tạo điều kiện cho đại biểu chủ động lấy ý kiến của cử tri về những vấn đề đại biểu quan tâm. Có nhiều cách để chủ động TXCT, như: gặp gỡ định kỳ cử tri là cán bộ, công chức trong cùng cơ quan công tác; tham vấn riêng với các cá nhân hoặc các nhóm các chuyên gia, những người có kinh nghiệm; kết hợp tiếp xúc với khảo sát, thị sát để thu thập thêm những chứng cứ, cứ liệu, nhân chứng liên quan tới vấn đề đại biểu quan tâm.
Tạo cảm giác thân thiện, gắn bó với cử tri. Gặp gỡ, trao đổi cởi mở với của tri, rèn kỹ năng lắng nghe, kỹ năng nói để tiếp thu ý kiến, nguyện vọng của cử tri, trao đổi, giải thích làm rõ những vấn đề còn có ý kiến khác nhau, nói ngắn gọn, dễ hiểu, ghi chép đầy đủ ý kiến cử tri,...
Những trao đổi trên đây, hy vọng góp thêm kinh nghiệm để đại biểu dân cử gần hơn, gắn bó hơn với của tri và Nhân dân.
Lương Anh Tế