Ảnh minh họa

Giám sát là một chức năng mới đối với Mặt trận Tổ quốc các cấp, được quy định trong Quyết định số 217-QĐ/TW, ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị (gọi tắt là Quyết định 217). Theo đó, có nhiều hình thức để Mặt trận Tổ quốc thực hiện giám sát hoạt động của các cơ quan, tổ chức. Trong phạm vi bài viết này, tác giả xin trao đổi về kỹ năng tổ chức đoàn giám sát (gọi là giám sát chuyên đề).

Tổng quan về hoạt động giám sát

Giám sát là gì? Theo từ điển Việt nam, giám sát là “theo dõi, kiểm tra việc thực thi nhiệm vụ”. Theo giải thích từ ngữ trong Quyết định 217, giám sát là việc theo dõi, phát hiện, xem xét; đánh giá, kiến nghị nhằm tác động đối với cơ quan, tổ chức và cán bộ, đảng viên, đại biểu dân cử, công chức, viên chức nhà nước về việc thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.

Như vậy, giải thích trên khá rõ nội hàm của khái niệm giám sát:

- Đối tượng giám sát của Mặt trận Tổ quốc là cơ quan, tổ chức và cán bộ, đảng viên, đại biểu dân cử, công chức, viên chức nhà nước;

- Nội dung, phạm vi giám sát là việc thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước;

- Cách thức giám sát là theo dõi, phát hiện, xem xét, đánh giá và đưa ra kiến nghị.

Mục đích của hoạt động giám sát: Thông qua hoạt động giám sát để kiểm soát việc thực hiện quyền lực của cơ quan nhà nước ở địa phương; góp phần cho việc thi hành hiến pháp, pháp luật nhà nước được nghiêm minh.

Như vậy, theo quy định của pháp luật hiện hành và trên thực tế có hai nhóm chủ thể được thực hiện hoạt động giám sát, đó là nhóm cơ quan quyền lực (giám sát của Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp) và nhóm giám sát của Nhân dân (do Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội đại diện, theo Quyết định 217).

Tính chất của hoạt động giám sát: Như khái niệm trên, giám sát chính là sự theo dõi và so sánh, đối chiếu giữa một bên là hoạt động, việc làm thực tế của đối tượng giám sát và một bên là chính sách của Đảng, Nhà nước, các quy định của pháp luật và những ý kiến, kiến nghị, những bức xúc của Nhân dân.

Có thể mô tả tính chất của hoạt động giám sát như sau:

Theo dõi, so sánh, đối chiếu hoạt động, việc làm thực tế và báo cáo của đối tượng giám sát với chính sách, pháp luật; kiến nghị, bức xúc của nhân dân, sau đó đưa ra những kiến nghị thông qua Báo cáo giám sát.

Như vậy, để thực hiện giám sát (so sánh, đối chiếu), thì "người giám sát" (chủ thể) phải có 2 nguồn thông tin: Nguồn thứ nhất, thông tin từ phía đối tượng giám sát - là nội dung báo cáo của đối tượng giám sát theo yêu cầu của Đoàn giám sát; Nguồn thứ hai, là nguồn thông tin do "người giám sát" tự thu thập, tập hợp - đó là chính sách hiện hành, các quy định pháp luật về vấn đề giám sát; là việc làm, hoạt động thực tế của đối tượng giám sát, là những thông tin từ người dân, từ báo chí,... về vấn đề giám sát. Phải có 2 nguồn thông tin ấy thì mới so sánh, đối chiếu và đưa ra kết luận đúng, sai được. Nếu chỉ có một nguồn thông tin (thông tin một phía) thì giám sát chỉ là hình thức. Chính vì thế, "người giám sát" phải tự thu thập thông tin để có nguồn tin thứ hai.

Yêu cầu của hoạt động giám sát: Có một số quan điểm cho rằng, ngay giám sát của Quốc hội, Hội đồng nhân dân cũng còn hình thức, hiệu quả chưa cao vì chưa có "chế tài" để "bắt" đối tượng giám sát phải khắc phục sai sót, vi phạm; hoặc có quan điểm cho rằng, giám sát phải chọn những vấn đề lớn, giám sát quy mô mới giải quyết được những bức xúc của Nhân dân.

Tuy nhiên, yêu cầu chính và chủ yếu của giám sát lại là phát hiện sớm và kiến nghị kịp thời để ngăn chặn những hành động, những vi phạm đang xảy ra hoặc có thể xảy ra nếu không được ngăn chặn kịp thời, chứ không phải để nó xảy ra rồi mới giám sát, mới xử lý. Mặt khác, để giám sát có hiệu quả thực sự thì những kết luận và kiến nghị trong báo cáo giám sát phải chính xác và khả thi, sau giám sát phải có theo dõi giám sát việc thực hiện kiến nghị đã được thông qua.

Quy trình thực hiện giám sát chuyên đề:

Để hoạt động giám sát đạt kết quả tốt và mang lại hiệu quả, giám sát chuyên đề cần thực hiện đầy đủ theo quy trình (gồm 7 bước), như sau:

Bước 1: Quyết định thành lập đoàn giám sát: có Trưởng đoàn, Phó Trưởng đoàn là Chủ tịch hoặc Phó Chủ tịch Ủy ban MTTQ; các thành viên khác là đại diện một số tổ chức thành viên và một số Ủy viên Ủy ban MTTQ, một số chuyên gia ở các lĩnh vực liên quan vấn đề giám sát. Theo kinh nghiệm, đoàn giám sát không cần đông mà cần chất lượng thành viên tham gia.

Bước 2: Xây dựng kế hoạch giám sát: căn cứ vào vấn đề giám sát đã được chọn để xây dựng kế hoạch giám sát cụ thể: xác định rõ mục đích, yêu cầu, nội dung, phạm vi, đối tượng giám sát; thời gian bắt đầu, kết thúc.

Bước 3: Thông báo kế hoạch giám sát và gửi đề cương yêu cầu đối tượng giám sát xây dựng báo cáo; hệ thống hóa các văn bản pháp luật liên quan đến chủ đề giám sát (làm tài liệu phục vụ đoàn giám sát).

Bước 4. Xem xét báo cáo (giám sát qua báo cáo): Các đối tượng giám sát gửi váo cáo về đoàn giám sát (đoàn sao in gửi các thành viên). Thành viên đoàn giám sát nghiên cứu báo cáo của các đơn vị, đề xuất những vấn đề cần giải trình làm rõ thêm. Trong bước này, có thể thu thập thêm thông tin bằng phiếu khảo sát hoặc hỏi ý kiến trực tiếp người dân liên quan.

Bước 5: Giám sát trực tiếp (làm việc trực tiếp với đối tượng giám sát) để làm rõ những vấn đề các đại biểu trong đoàn giám sát quan tâm (lập kế hoạch làm việc, thông báo chương trình và thành phần đoàn giám sát trước ngày đoàn làm việc với cơ quan, đơn vị). Trong bước này cũng có thể tiếp tục khảo sát thực tế để làm rõ những vấn đề đoàn giám sát quan tâm.

Bước 6: Xây dựng báo cáo giám sát: báo cáo giám sát được viết theo các nội dung của đề cương đã gửi các đơn vị yêu cầu báo cáo.

* Yêu cầu của báo cáo kết quả giám sát:

- Đánh giá trung thực, khách quan;

- Kết luận ngắn gọn, dễ hiểu, chỉ rõ nguyên nhân những hạn chế, yếu kém;

- Kiến nghị trực tiếp, khả thi (có thể kiến nghị chuyển cơ quan kiểm tra, thanh tra, điều tra nếu nội dung nào thấy cần thiết).

Báo cáo giám sát (ở bước dự thảo) phải được trao đổi với đối tượng giám sát để thống nhất nội dung đánh giá, kiến nghị trước khi đoàn giám sát chính thức ban hành báo cáo. Nếu còn ý kiến khác nhau giữa đoàn giám sát và các đối tượng giám sát (mà không thống nhất được) thì cần thiết tổ chức hội nghị đối thoại giữa hai bên để đi đến thống nhất.

Bước 7: Theo dõi kết quả thực hiện kiến nghị sau giám sát. Đây là bước rất quan trọng, nếu chỉ dừng ở kết luận và kiến nghị mà không theo dõi đối tượng thực hiện kiến nghị thì chỉ là giám sát “nửa vời", giám sát sẽ chỉ là hình thức, không đạt hiệu quả.

Hy vọng, với những kinh nghiệm trên đây sẽ góp phần để Mặt trận tổ quốc các cấp thực hiện hoạt động giám sát ngày càng đạt hiệu quả./.

(hết)

Lương Anh Tế, nguyên Chủ tịch Ủy ban MTTQ tỉnh