Câu lạc bộ Liên thế hệ tự giúp nhau được hình thành khi Tổ chức phi chính phủ Quốc tế - Tổ chức Hỗ trợ người cao tuổi thiệt thòi Quốc tế (HelpAge International, gọi tắt là HAI) được Chính phủ Việt Nam chấp thuận, đã phối hợp với một số tổ chức xã hội, trong đó có Hội Người cao tuổi Việt Nam triển khai nghiên cứu, xây dựng.
Lễ ra mắt thành lập Câu lạc bộ cộng đồng bệnh nhân tự giúp nhau tại Bệnh viện Phong, phường Hoàng Tiến, thành phố Chí Linh
Là một tổ chức xã hội tự nguyện tại cộng đồng, tập hợp nhiều đối tượng, nhiều lứa tuổi ở cộng đồng, trong đó phần lớn là người cao tuổi, người thuộc hộ gia đình nghèo, cận nghèo, người có hoàn cảnh khó khăn, là phụ nữ, với tinh thần tương trợ, giúp đỡ lẫn nhau nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống. Từ khi triển khai (năm 2010) đến nay, trên địa bàn tỉnh Hải Dương đã có 69 câu lạc bộ (cả nước đã có trên 3.400 câu lạc bộ). Kết quả hoạt động đã khẳng định, đây là mô hình đem lại nhiều lợi ích nhất cho người cao tuổi, góp phần quan trọng vấn đề bảo đảm an sinh xã hội và thực hiện được mục tiêu chăm sóc sức khỏe người cao tuổi tại cộng đồng.
Đặc điểm nổi bật của mô hình Câu lạc bộ Liên thế hệ tự giúp nhau
Tính tự giúp nhau: Tinh thần tự giúp nhau là điểm nổi bật của mô hình, nhằm phát huy vai trò và sự đóng góp của các thành viên câu lạc bộ. Mỗi thành viên câu lạc bộ cần thấm nhuần tinh thần này ngay từ đầu; phần lớn các vấn đề của cộng đồng đều có thể được giải quyết hoặc cải thiện bởi chính các thành viên trong cộng đồng, kể cả đó là cộng đồng khó khăn, nếu các thành viên trong cộng đồng đoàn kết, quyết tâm giải quyết các vấn đề của mình, không chờ đợi, ỷ lại sự giúp đỡ từ bên ngoài.
Do câu lạc bộ được thành lập trong phạm vi thôn/khu dân cư nên tính gắn kết, tính chia sẻ rất cao. Những người dân sống trong cùng thôn/khu dân cư thường là họ hàng thân tích hoặc chí ít cũng sống với nhau lâu năm nên có tình cảm xóm giềng, thường xuyên giúp đỡ nhau theo châm ngôn "bán anh em xa, mua láng giềng gần".
Tính hòa nhập: Mặc dù hướng đến người cao tuổi nghèo, cận nghèo, có hoàn cảnh khó khăn, là phụ nữ, nhưng câu lạc bộ có cả người trẻ, người khá giả, nam giới (chiếm tỷ lệ khoảng 30%); tính “hòa nhập” này giúp tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau giữa các thế hệ, các thành phần, các giới, từ đó có sự thông cảm, thấu hiểu, chia sẻ, bổ sung cho nhau, giúp đỡ lẫn nhau, nâng cao tinh thần đoàn kết, tương trợ trong câu lạc bộ, trong gia đình và cộng đồng. Cách tiếp cận mang tính “hòa nhập” như vậy giúp câu lạc bộ hoạt động hiệu quả và bền vững hơn.
Tính toàn diện: Với 8 mảng nội dung hoạt động, câu lạc bộ đáp ứng nhu cầu đa dạng của thành viên câu lạc bộ, vừa chăm sóc và phát huy vai trò của các thành viên, đặc biệt là câu lạc bộ. Các nội dung hoạt động gồm: (1). Hoạt động tăng thu nhập, giảm nghèo; (2). Hoạt động chăm sóc sức khỏe; (3). Hoạt động chăm sóc tại nhà dựa vào các tình nguyện viên; (4). Hoạt động tự giúp nhau và hỗ trợ cộng đồng; (5). Hoạt động bảo vệ quyền, lợi ích của người cao tuổi; (6). Hoạt động nâng cao kiến thức: thông qua các buổi sinh hoạt và hoạt động truyền thông; (7). Hoạt động nâng cao đời sống tinh thần: thông qua các câu lạc bộ văn nghệ, các buổi giao lưu; (8). Hoạt động vận động nguồn lực xã hội hóa bổ sung cho các quỹ của câu lạc bộ.
Tính kế thừa và bền vững: Thành viên câu lạc bộ đa thế hệ, giúp đảm bảo câu lạc bộ có tính nối tiếp, tính kế thừa do cơ cấu độ tuổi giữa các thành viên, khoảng 70% số thành viên là người cao tuổi (từ 60 đến không quá 75 tuổi), còn lại 30% thành viên là người không phải là người cao tuổi, có cả trung niên và thanh niên tham gia câu lạc bộ để giúp đỡ các thành viên cao tuổi. Các thành viên lớn tuổi, không còn điều kiện về sức khỏe, thời gian sẽ thôi không tham gia, bổ sung thành viên khác trẻ hơn, có điều kiện tham gia hoạt động. Cứ như vậy, thế hệ này kế tiếp cho thế hệ khác.
Do câu lạc bộ có Quỹ "Tăng thu nhập" để cho vay, quay vòng với phần lãi quay lại phục vụ chính các hoạt động của câu lạc bộ lâu dài. Mỗi câu lạc bộ khi thành lập được hỗ trợ ít nhất 50 triệu đồng để lập Quỹ "Tăng thu nhập", cho các thành viên vay vốn để tổ chức sản xuất nhỏ nâng cao đời sống. Đặc biệt câu lạc bộ được bản thân người cao tuổi, cộng đồng, chính quyền và các ban, ngành, đoàn thể địa phương đón nhận và ủng hộ, phù hợp với chính sách quốc gia, câu lạc bộ thực sự bền vững sau 2 năm hoạt động. Quỹ vốn được bảo toàn và phát triển, một số câu lạc bộ sau 3-4 năm hoạt động đã có nguồn quỹ tăng trên 100 triệu đồng, cá biệt có câu lạc bộ đạt 180 triệu đồng.
Nhờ những đặc điểm này đã giúp câu lạc bộ thành công và bền vững. Do phần lớn các thành viên thuộc nhóm dễ bị tổn thương, mô hình đã mang lại lợi ích cho những người cần giúp đỡ nhất. Sự đa dạng về độ tuổi, điều kiện kinh tế và hoàn cảnh sống của thành viên câu lạc bộ giúp cho hoạt động của câu lạc bộ trở nên bền vững và hiệu quả hơn, do đó tận dụng được ưu điểm của từng thành viên, tối ưu việc giúp đỡ và hỗ trợ lẫn nhau giữa các thành viên trong nhiều mặt cuộc sống, từ các công việc liên quan đến tài chính hoặc công việc tình nguyện đòi hỏi về sức khỏe.
Các câu lạc bộ chịu trách nhiệm thực hiện các hoạt động bao gồm nâng cao năng lực, sức khỏe, sinh kế, chăm sóc tại nhà, tự giúp nhau nhằm hỗ trợ cuộc sống hàng ngày khi khó khăn, quyền và lợi ích và quan hệ xã hội. Câu lạc bộ cũng vận động cho quyền lợi của người cao tuổi và giúp các thành viên trong và ngoài câu lạc bộ tiếp cận với các quyền lợi của mình, ví dụ như bảo hiểm y tế và trợ cấp xã hội.
Ngoài ra, các câu lạc bộ còn cho các thành viên vay vốn và tập huấn chuyển giao khoa học kỹ thuật. Nhờ được tiếp cận với vốn vay và kiến thức về khoa học kỹ thuật mà các thành viên đã tăng được thu nhập và có thu nhập ổn định.
Những lợi ích thiết thực mà Câu lạc bộ Liên thế hệ tự giúp nhau mang lại
Câu lạc bộ Liên thế hệ tự giúp nhau là Câu lạc bộ của cộng đồng dân cư ở các thôn, khu dân cư. Mặc dù, giao cho Hội Người cao tuổi đứng ra vận động thành lập, nhưng thành viên của câu lạc bộ lại là hội viên của nhiều tổ chức đoàn thể khác như: Hội liên hiệp phụ nữ, Cựu chiến binh, Nông dân, Đoàn thanh niên... Do đó, có sự gắn kết chặt chẽ giữa các tổ chức, đoàn thể ở cơ sở, được sự ủng hộ, hỗ trợ của cấp ủy, chính quyền cơ sở.
Qua khảo sát trực tiếp của tổ chức quốc tế thuộc dự án HAI đối với các thành viên câu lạc bộ, cho thấy lợi ích các thành viên được hưởng là: được chia sẻ, động viên, giúp đỡ kịp thời khi gặp khó khăn, hướng dẫn cách tổ chức sản xuất; được vay vốn phát triển sản xuất, nâng cao đời sống; được tham gia các hoạt động văn nghệ, thể thao, giúp đỡ cộng đồng đã nâng cao sức khỏe cả về tinh thần và thể chất; được nâng cao hiểu biết thông qua sinh hoạt và các buổi truyền thông, nhất là về kiến thức về y tế để tự chăm sóc, bảo vệ sức khỏe; có cuộc sống vui vẻ, tự tin hơn khi được tham gia sinh hoạt câu lạc bộ và sinh hoạt cộng đồng; được câu lạc bộ bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của mỗi thành viên.
Qua thực tế kết quả thành lập và đi vào hoạt động của 69 câu lạc bộ liên thế hệ trên địa bàn tỉnh, cho thấy, đây là mô hình thiết thực, hiệu quả, phù hợp với hoạt động của người cao tuổi và điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội ở địa phương, góp phần thích ứng với già hóa dân số. Là mô hình được tổ chức chặt chẽ về tổ chức, phong phú về nội dung, thiết thực, hiệu quả, là sân chơi bổ ích giúp người cao tuổi tăng thu nhập, cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống, góp phần tích cực vào phát triển kinh tế, xã hội, gắn kết cộng đồng, thực hiện tốt luật pháp, chính sách đối với người cao tuổi ở địa phương. Hoạt động của các câu lạc bộ đã có tác động rất tốt ở địa phương, được cấp ủy, chính quyền và nhân dân ghi nhận, đánh giá cao.
Lương Anh Tế, Trưởng ban đại diện Hội NCT tỉnh
(còn nữa - bài hai)