Ảnh minh họa

Hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chính thức công bố kết quả kỳ thi THPT quốc gia năm 2019. Hàng vạn các em học sinh vui mừng, phấn khởi được đón nhận những kết quả tốt đẹp mà bản thân đã đạt được sau những ngày cần cù, chịu khó, vất vả sớm hôm học hành, ôn tập, thi cử. Đó cũng là món quà quí giá nhất mà các em có thể dâng lên các thầy cô, cha mẹ, người thân đã quan tâm, lo lắng cho các em trong quá trình học tập, rèn luyện.

Tuy nhiên cũng còn không ít các em học sinh phải tiếp nhận nỗi buồn vì đã thất bại trong kỳ thi tốt nghiệp THPT vừa qua. Theo thông báo của Bộ Giáo dục và Đào tạo trong số hơn 800 ngàn thí sinh dự thi để xét tốt nghiệp thì có 3.128 thí sinh sẽ trượt tốt nghiệp vì bị điểm liệt các môn (từ điểm 1 trở xuống). Ở tỉnh Hải Dương có 685 thí sinh trong tổng số 18.860 thí sinh dự thi bị trượt tốt nghiệp, chiếm tỷ lệ 3,63% (con số này tăng hơn năm 2018).

Điều quan trọng cần bàn ở đây là dù đỗ hay trượt, mỗi bạn trẻ cần kịp thời rút ra cho mình những điều bổ ích cho bản thân. Vì trên dòng chảy thời gian trong cuộc đời của mỗi con người, ai cũng khát khao mong muốn có được những thành công trong quá trình thực hiện những nhiệm vụ được giao qua từng giai đoạn nhất định. Chiến thắng là vinh quang, nhưng thất bại chưa phải là hết. Trong hành trình tiến về tương lai của con người, nhất là các bạn trẻ thì sự trượt chân, vấp ngã mội đôi lần là khó tránh khỏi. Cái chủ yếu là có trả lời được câu hỏi vì sao hay không?

Kinh nghiệm thực tiễn cho hay, ngoài gia tài kiến thức thu nhận được từ trong các nhà trường, các bạn trẻ phải thường xuyên học hỏi trong cuộc sống. Bởi cuộc sống vô cùng đa dạng và phong phú luôn là người thầy nghiêm khắc với một phương pháp giáo dục đặc biệt không giống như trong các giáo trình của nhà trường. Điều khác biệt đó được thể hiện ở chỗ, khi thực hiện bất kỳ một công việc quan trọng nào, dù có đạt được mục tiêu hay không, bạn cũng phải rút ra cho mình những bài học kinh nghiệm nhất định.

Không ít người do không biết cách tìm ra chân lý từ những sai lầm cho nên họ chỉ biết chốn tránh sai lầm hoặc lại mắc sai lầm tiếp. Có những thí sinh liên tiếp mắc các sai lầm trong khi làm bài thi, thậm chí là bị trượt dài trong các kỳ thi tốt nghiệp. Sở dĩ có tình trạng đó vì họ không biết rút ra bài học kinh nghiệm trong mỗi lần mắc sai lầm. Thực tế cho thấy, những ai tự nhận ra những thiếu sót của mình, rút ra được những bài học kinh nghiệm bổ ích cho bản thân thì họ đều có sự thay đổi, trưởng thành lên cả về mặt nhân cách và trí tuệ.

Xét về mặt khoa học, bản thân sai lầm không có gì đáng sợ. Điều đáng sợ ở đây là không nhận ra được sai lầm. Khi đi sâu nghiên cứu lĩnh vực này, người ta đã chia đối tượng bạn trẻ ra làm 4 loại. Loại thứ nhất là những bạn trẻ không thể rút ra bài học kinh nghiệm từ sai lầm, do đó thường mắc phải những sai lầm giống nhau. Loại thứ hai, tuy có thể rút ra những bài học kinh nghiệm từ sự sai lầm, nhưng lại không phát hiện ra tính qui luật của thiếu sót ấy nên vẫn mắc sai lầm tiếp, chỉ có điều sai lầm lần sau không giống sai lầm lần trước. Loại người thứ ba, tuy có phát hiện ra nguyên nhân sai lầm và tính qui luật của nó nên không mắc phải những sai lầm tương tự như lần trước, nhưng vì chỉ chú ý đến những điều xảy ra trong phạm vi của bản thân nên vẫn có thể mắc sai lầm theo kiểu của người khác đã mắc phải. Loại người thứ tư, là những người không mắc phải những sai lầm của mình cũng như sai lầm của người khác vì các bạn biết coi kinh nghiệm của người khác cũng chính là kinh nghiệm của bản thân mình. Đây chính là mẫu người mà các bạn trẻ cần vươn tới.

Có điều cần lưu ý là khi chiến thắng người ta thường nghĩ tới những phẩm chất trí tuệ thông minh, sáng tạo của bản thân chứ không cho rằng đó là vận may, nhưng khi vấp ngã thì lại đổ cho “số phận”. Vì sao vậy? Phải chăng là họ sợ phải thừa nhận sai lầm, họ chưa phát hiện ra bản thân những sai lầm cũng có giá trị hữu ích nhất định. Đây là một hạn chế cần sớm được khắc phục. Thực tiễn cho hay chỉ có những người nào biết tổng kết những bài học kinh nghiệm từ những sai lầm, không đổ lỗi cho khách quan, không than thân trách phận mới có thể tránh được những sai lầm đã mắc phải.

Nếu bạn trẻ mắc phải thiếu sót lần đầu thì chưa đáng lo ngại vì còn có thể sửa được, nhưng nếu tái phạm lần hai giống như lần trước thì khó sửa hơn vì bạn không hiểu được nguyên nhân của thiếu sót. Nhà tỷ phú Bill Gates người Mỹ đã có những lời khuyên chân thành với các bạn trẻ khi mắc sai lầm: “Không được nói dối hoặc phủ định, che đậy hành vi của mình”; “Không được chì trích người khác để thoát khỏi trách nhiệm của mình”; “Không bỏ cuộc giữa chừng”. Theo ông những người trốn tránh sai lầm hoặc lãng phí những cơ hội phạm sai lầm thì không thể coi là những người có trí tuệ cao siêu, những thành tựu mà họ đạt được trong sự nghiệp cũng bị hạn chế.

Có nhiều yếu tố khác nhau dẫn đến sự thành đạt to lớn của Bill Gates trong con đường lập nghiệp, nhưng theo sự đánh giá của nhiều người thì nhân tố quan trọng nhất đưa ông lên đỉnh cao là thái độ cư xử của ông đối với những sai lầm mà ông mắc phải. Ông không hề sợ hãi khi mắc phải sai lầm, thậm chí có lúc ông còn mạo hiểm để phạm sai lầm. Giống như nhiều nhà kinh doanh tài ba khác, ông không hề nhụt chí sau khi mắc sai lầm, ngược lại, ông rất bình tĩnh, tự tin, dũng cảm quyết đoán những vấn đề hóc búa, phức tạp. Bởi lẽ, thông qua sai lầm ông đã rút ra được nhiều bài học bổ ích làm phong phú thêm gia tài trí tuệ kinh doanh của mình.

Benjamin Franklin là một trong những quan chức ngoại giao tài ba, kiệt xuất nhất trong lịch sử nước Mỹ khi còn trẻ có cá tính kiêu ngạo, thô bạo với người khác, nhưng từ sau khi được một người bạn chân tình chỉ ra cho ông thấy những hạn chế của mình và ông đã quyết tâm sửa chữa. Sau này, ông đã nói: “Tôi đã lập ra một qui tắc, tuyệt đối không nên phản đối ý kiến của người khác một cách trực diện, bản thân cũng không được phép võ đoán. Tôi thậm chí không cho phép mình dùng từ một cách quá tự chủ cả trên văn nói và văn viêt”. Có thể nói một cách khái quát, tất cả những người có thái độ chân thực tự giác chịu trách nhiệm với bản thân thì bao giờ họ cũng dũng cảm nhận lỗi do mình tạo ra.

Xét trên góc độ khoa học tâm lý, mọi sai lầm đều có ý nghĩa giáo dục. Điều đó có nghĩa là khi mắc sai lầm, người ta phải tìm cách trả lời được câu hỏi vì sao? Tức là chỉ ra nguyên nhân của nó. Và làm như thế nào để có thể khắc phục. Những bạn trẻ nào không dám thừa nhận sai lầm của mình chính là đã bỏ lỡ cơ hội tiếp nhận thêm những kinh nghiệm quí báu để tránh xa những sai lầm lớn hơn hoặc lặp lại những sai lầm cũ.

Từ thực tiễn phong phú của cuộc sống, những người thành đạt muốn truyền lại cho các bạn trẻ thái độ khoa học trong quá trình học tập từ những sai lầm là:

- Cần xem xét một cách chân thực và khách quan đối với sự việc đã xảy ra. Không nên đổ lỗi cho người khác mà hãy bình tĩnh xem xét, rà soát lại những việc mình đã làm có liên quan đến sự việc xảy ra.

- Tìm hiểu, phân tích kỹ lưỡng quá trình và chỉ ra nguyên nhân dẫn đến sai lầm. Xây dựng kế hoạch chi tiết, cụ thể với những biện pháp hữu hiệu nhằm sửa chữa sai lầm đã xảy ra theo phương châm: “Nội dung của kế hoạch tỉ mỉ. Kế hoạch ấy phải thiết thực, rõ ràng, đúng mực. Khi đặt kế hoạch phải tuyệt đối tránh sự sơ xuất “đại khái, quá cao, phiền phức, miễn cưỡng”.

- Nhanh chóng quên đi những cảm xúc về những thiếu sót, sai lầm để không ảnh hưởng đến trạng thái tâm lý trong khi triển khai công việc mới. Hãy biến nó thành động lực cho quá trình phấn đấu vươn lên. Làm lại công việc từ đầu, loại trừ tâm lý tự ti, tin tưởng vào khả năng của bản thân có thể hoàn thành được nhiệm vụ đặt ra.

- Thường xuyên nuôi dưỡng khát vọng đạt được mục tiêu đã xác định thông qua sự kết hợp hài hòa giữa sức mạnh ý chí, tự lực, tự cường và tinh thần hợp tác, phát triển.

                                                                       TS. Phạm Trung Thanh

(còn nữa)