Ảnh minh họa

Việc thực hiện Nghị quyết 29 NQ/TW “về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” trong nhiều năm nay đã đem lại những kết quả bước đầu rất đáng khích lệ, nhưng cũng đang gặp không ít khó khăn, nhất là từ khi cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 ra đời và nhanh chóng lan tỏa, xâm nhập vào các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng.

Xét về mặt bản chất, cuộc cách mạng 4.0 được phát triển dựa trên thành tựu các lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, mạng di động, internet vạn vật, điện toán đám mây, máy móc tự động, in 3D, công nghệ sinh học, công nghệ nano,… với nền tảng là các đột phá của công nghệ số. Nhìn từ góc độ giáo dục, chúng ta sẽ thấy xuất hiện những khái niệm mới: thực tế ảo, phòng học ảo, thấy giáo ảo, thiết bị ảo...

Vậy trong điều kiện đó người thầy cần phải làm gì và làm như thế nào để hoàn thành trọng trách là nhân tố quyết định chất lượng giáo dục đào tạo trong các nhà trường? Là một lĩnh vực khá nhậy cảm, chịu sự chi phối của làn sóng cách mạng 4.0, sứ mệnh và vị thế của người thầy tất yếu sẽ có nhiều thay đổi so với quan niệm của truyền thống.

Trong quan hệ thầy trò, phương pháp truyền thụ kiến thức mang nặng tính chất một chiều từ thầy sang trò, lấy khối lượng kiến thức làm mục tiêu chủ yếu của nền giáo dục truyền thống đã được thay thế bằng phương pháp mới với mục đích làm phát triển toàn diện năng lực thực tiễn của bản thân mỗi học sinh thông qua quá trình tổ chức cho các em thực hiện những việc làm cụ thể với một hệ thống hành động, thao tác chính xác, nhằm hình thành cho cho học sinh những kỹ năng sống thiết thực, bổ ích.

Trong đó, người thầy thời đại 4.0 luôn đứng ở vị trí người tổ chức, trọng tài, cố vấn, điều khiển quá trình thực hiện các thao tác của học sinh với những lời động viên, khen thưởng kịp thời nhằm vào nội dung công việc chứ không nhằm vào phê phán nhân cách học sinh. Ở đây, trên bục giảng người thầy đã tránh xa được cái bệnh thao thao bất tuyệt chỉ nhằm vào phát triển trí nhớ của học sinh mà không chú ý đến các hoạt động thực hành. Ngược lại, bằng một hệ thống câu hỏi được thiết kế theo nguyên tắc cá thể hóa, người thầy đã sử dụng nó một cách thích hợp cho từng đối tượng học sinh: giỏi, khá, trung bình, yếu nhằm hình thành cho các em một phương pháp tư duy khoa học lý luận gắn liền với thực tế, học đi đôi với hành, thường xuyên phát triển tính năng động sáng tạo, óc tò mò ham hiểu biết, mạnh dạn đối thoại, phản biện và nuôi dưỡng động cơ học tập suốt đời ở mọi nơi, mọi lúc, mọi việc.

Nói một cách khác, trong xã hội dựa trên nền tảng tri thực vô hạn của nhân loại và kỷ nguyên số hóa, cái đức của người thầy được thể hiện ra ở nguyện vọng mong muốn đào tạo ra những học sinh giỏi hơn mình theo quan điểm “hậu sinh khả úy” và bản thân người thầy cũng sẽ phát triển mạnh mẽ hơn nhờ những câu hỏi thông minh của các em học sinh. Sự bùng nổ thông tin trên các phương tiện truyền thông đã làm cho sự độc tôn về vai trò truyền thụ kiến thức của người thầy có phần bị giảm, thay vào đó là sự gia tăng việc định hướng, quản lý, điều khiển các hành vi ứng xử xã hội và tình cảm của học sinh trong quá trình hình thành nhân cách con người trong môi trường số hóa. Đây là một yêu cầu cao đối với người thầy, bởi xã hội đang phát triển theo quan điểm xây dựng nguồn nhân lực 4.0, hệ sinh thái 4.0 và nền văn hóa 4.0 trong xu thế hội nhập quốc tế.

Trong hoàn cảnh đó, người thầy luôn bị áp lực từ nhiều phía: xã hội, phụ huynh, học sinh và chính yêu cầu của nghề nghiệp. Biện pháp quan trọng mà người thầy cần làm lúc này là nhanh chóng loại bỏ việc sử dụng những phương pháp truyền thụ kém hiệu quả do ảnh hưởng của giáo dục truyền thống, vì nó không có tác dụng trong việc đào tạo ra những công dân toàn cầu của kỷ nguyên kỹ thuật số. Ngược lại, phải mạnh dạn tiếp cận phương pháp dạy học hiện đại, hình thành cho học sinh kỹ năng giải quyết vấn đề, biết phê phán cái sai, chọn lọc cái đúng với những căn cứ xác đáng.

Thực tiễn giáo dục thời đại 4.0 đã xác nhận giá trị chân thực của người thầy không chỉ nằm ở khâu giảng bài mà cái chính là ở chỗ truyền cảm hứng cho học sinh trong khi tiếp nhận những thông tin mới, chú trọng hình thành cho học sinh cách học, cách lĩnh hội những khái niệm khoa học mới, phát triển tối đa đặc tính cá nhân của mỗi học sinh trong khi tham gia các hoạt động giáo dục của nhà trường. Vì “đặc trưng cá nhân của con người thể hiện ra không phải qua những việc cá nhân đó làm mà là qua cách thức cá nhân đó làm”. Vậy là sự hình thành phương pháp học tập, phương pháp hành động, cư xử, giao tiếp của học sinh sẽ là một mục tiêu cơ bản của người thầy trong kỷ nguyên số. Mặt khác, trong khi tương tác với học sinh, người thầy cần giúp cho các em hình thành khả năng tự định hướng trong học tập, biết chiết suất những cái đúng, cái hay, cái đẹp từ các nguồn thông tin phong phú, đa chiều trên mạng internet, Facebook, qua đó nhen nhóm lên ngọn lửa đam mê, khát khao theo đuổi những hoài bão, ước mơ sáng tạo ra cái mới trong tâm trí mỗi học sinh.

Năm học mới 2018 – 2019 đã đến, hàng triệu phụ huynh, các nhà quản lý giáo dục, đặc biệt là các em học sinh đang thiết tha, mong mỏi chờ đợi những người thầy của thời đại 4.0 vừa có tâm, có tầm và có tài. Tâm là tinh thần trách nhiệm, giàu tâm huyết với sự nghiệp đổi mới giáo dục của quê hương, đất nước. Tầm là khả năng dự đoán chính xác xu thế phát triển của giáo dục trong thời đại. Tài là sẵn sàng tiếp cận cái mới, tích cực vận dụng có hiệu quả các thành quả của cuộc cách mạng 4.0 vào trong lĩnh vực hoạt động của mình. Biết phát triển nhân cách của học sinh thông qua sự tác động hài hòa các phẩm chất trí tuệ (IQ), tình cảm (EQ) và khả năng thích ứng (AQ).

Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã đem đến cho giáo dục đào tạo nhiều cơ hội và thách thức. Nó ảnh hưởng trực tiếp đến vai trò và sứ mệnh của người thầy. Tự hoàn thiện mình để thay đổi bản thân đáp ứng yêu cầu của xã hội là lẽ sống còn để phát triển của người thầy trong kỷ nguyên số hóa./.

TS. Phạm Trung Thanh