Trong phiên họp lần thứ 22 ngày 21/3/2018 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) khóa XIV đã áp dụng thí điểm việc “chất vấn và trả lời chất vấn ngay” tức là, đại biểu Quốc hội nêu chất vấn ngắn gọn, rõ ý, không quá 01 phút/lần; người bị chất vấn trả lời ngay câu hỏi của đại biểu Quốc hội, thời gian không quá 03 phút/lần; trường hợp đại biểu Quốc hội chưa thỏa mãn với câu trả lời thì có thể sử dụng bảng để đăng ký tranh luận; thời gian hỏi và trả lời khi tranh luận ngắn hơn quy định nêu trên. Đây là sự đổi mới quan trọng trong quá trình điều hành các hoạt động của UBTVQH. Vì phiên họp này được tường thuật trực tiếp trên Đài Tiếng nói Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam và Truyền hình Quốc hội Việt Nam, do đó được đông đảo cử tri cả nước theo dõi.
Qua tìm hiểu và nghiên cứu thực tế về hiệu ứng của sự đổi mới trên, cho thấy việc làm này đã đem lại những hiệu quả thiết thực, đáp ứng được nguyện vọng của đông đảo cử tri, phù hợp với xu thế phát triển của thời đại. Bởi vì:
1. Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ trong thời đại ngày nay cho phép con người có thể tiếp cận được thông tin để nâng cao trình độ hiểu biết của mình từ nhiều nguồn khác nhau: sách, báo, đài, tivi, internet, facebook… Điều đó đòi hỏi mỗi người phải luôn luôn có ý thức nâng cao chất lượng thông tin thông qua sự chắt lọc những điều tiếp thu được từ trong cuộc sống hàng ngày. Sự rút ngắn thời gian của cả người hỏi và người trả lời trong khi chất vấn đòi hỏi mỗi người phải có sự chuẩn bị chu đáo về nội dung khi thực hiện nhiệm vụ của mình. Đối với người chất vấn, sau khi đã chọn được vấn đề cần chất vấn thì phải xây dựng được các câu hỏi ngắn gọn, xúc tích và điều quan trọng là phải trình bày được một cách rõ ràng, làm cho mọi người tham dự kỳ họp nhất là người được chất vấn hiểu ngay được nội dung câu hỏi thuộc vấn đề nào.
Đối với người trả lời, đây thực sự là một thách thức rất lớn. Bởi lẽ, trong công tác lãnh đạo, quản lý, quản trị một lĩnh vực hoạt động của xã hội đòi hỏi họ phải quan tâm đến nhiều vấn đề khác nhau: Tiềm lực của bản thân, phương pháp chỉ đạo, nguyên liệu sản xuất, chất lượng máy móc, thiết bị, cơ chế điều hành, thị trường tiêu thụ sản phẩm, quy chế hoạt động, chính sách cán bộ, chế độ đãi ngộ đối với người lao động... Thực trạng trên đòi hỏi người trả lời chất vấn phải có trình độ tư duy khoa học tốt thì mới triết xuất được những nội dung cơ bản từ một khối lượng thông tin lớn đã tích lũy được.
Điều cốt lõi ở đây là người lãnh đạo, quản lý, quản trị trong tư cách là người trả lời chất vấn muốn làm thỏa mãn được nguyện vọng của đông đảo cử tri nói chung, người chất vấn nói riêng thì nhân tố có ý nghĩa quyết định là phải có sự am hiểu sâu sắc, cụ thể những vấn đề xảy ra trong lĩnh vực quản lý, quản trị của mình. Mặt khác, cần phải có khả năng khái quát hóa cao, biết chọn lấy những vấn đề trọng tâm từ trong vô số các sự kiện, hiện tượng đã thu thập, tổng hợp được trước đó. Đồng thời phải có khả năng thuyết trình, diễn đạt nội dung một cách khúc triết, mạch lạc, có sức thuyết phục, thu hút sự chú ý của người nghe. Muốn có được những phẩm chất trên, bí quyết nằm ở chỗ người trả lời chất vấn phải bám sát thực tiễn sản xuất của người lao động, thường xuyên nắm được thực trạng cuộc sống của những người trong phạm vi quản lý của mình; có năng lực chuyển hóa những gì đã lĩnh hội được một cách khách quan thành tài sản riêng của chính bản thân mình. Chỉ có như thế mới có thể thuyết phục được người nghe, làm cho họ “tâm phục, khẩu phục”, thỏa mãn về những điều muốn hỏi.
2. Sự đổi mới phương pháp chất vấn từ chỗ mỗi đại biểu có 3 phút để hỏi, mỗi lần có từ 3 đến 5 đại biểu hỏi rồi mới trả lời chất vấn thì lần này đại biểu Quốc hội chỉ được hỏi không quá 1 phút/lần; người trả lời chất vấn sẽ trả lời ngay câu hỏi với thời gian không quá 3 phút/lần. Phần tranh luận giữa đại biểu chất vấn với người trả lời chất vấn để làm sáng tỏ bản chất vấn đề thể hiện rõ tính dân chủ trong quan hệ và tính khoa học trong việc xác định chân lý. Thông qua việc làm này khả năng hiểu biết của mỗi người sẽ được bộc lộ. Có thể nói: việc rút ngắn thời gian nêu câu hỏi và trả lời chất vấn cùng với việc tranh luận được thực hiện một cách công khai trên một phạm vi rộng, được đông đảo cử tri cả nước theo dõi là một phương thức khách quan để mọi người có điều kiện đánh giá, thẩm định trình độ học vấn, năng lực thực tiễn của người đại biểu Quốc hội cũng như những người lãnh đạo, quản lý ở cấp vĩ mô. Việc thử nghiệm phương thức hỏi và trả lời chất vấn ngay của UBTVQH trong phiên họp thứ 22 vừa qua và việc rút ngắn thời gian kỳ họp, giảm bớt phần thảo luận ở tổ, tăng thời gian thảo luận, chất vấn ở hội trường trong kỳ họp lần thứ 5 của Quốc hội (khóa XIV) sắp tới đã góp phần làm gia tăng niềm tin của quần chúng nhân dân đối với việc điều hành của UBTVQH theo tinh thần Nhà nước của dân, do dân và vì dân. Những kết quả bước đầu của sự đổi mới hoạt động chất vấn đã và đang nhận được sự ủng hộ của nhiều tầng lớp cử tri nhất là đội ngũ trí thức.
3. Sự đổi mới phương pháp chất vấn tuy mới diễn ra trong phạm vi hẹp, nhưng điều đó có giá trị định hướng rất lớn. Bởi thông qua việc làm này, những người làm công tác lãnh đạo, quản lý các cấp nói chung, Hội đồng nhân dân nói riêng phải suy nghĩ về những lời phát biểu của mình trong khi tham dự các hội nghị, đại hội. Họ phải thận trọng hơn khi sử dụng các văn bản được chuẩn bị từ trước vì ở đó thường xảy ra tình trạng sử dụng quá nhiều thông tin từ các báo cáo của đơn vị cơ sở khiến cho các đại biểu mất hứng thú khi nghe những thông tin mà trước đó đã được nghe. Trong khi đó những thông tin về phương pháp để phát huy những kết quả đã đạt được và khắc phục những thiếu sót, hạn chế thì rất ít, thậm chí là không có.
Cử tri cả nước đang trông ngóng và đợi chờ sự đổi mới phương pháp chất vấn của UBTVQH nhanh chóng lan tỏa và biến thành hiện thực trong tất cả các hoạt động có tính chất trao đổi, tranh luận của Quốc hội và HĐND các cấp. Vì sự lan tỏa của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đòi hỏi mỗi người chúng ta dù ở vị trí nào trong xã hội cũng cần quan tâm đến chất lượng thông tin hơn là số lượng thông tin, coi trọng cách làm hơn là việc làm cụ thể. Đúng như C.Mác đã nói: “Những thời đại kinh tế khác nhau không phải ở chỗ chúng sản xuất ra cái gì mà là ở chỗ chúng sản xuất bằng cách nào”./.
TS. Phạm Trung Thanh