Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc cùng các đại biểu thực hiện nghi thức công bố sáng kiến Mạng lưới đổi mới sáng tạo Việt Nam. Ảnh: VGP
Trong cuộc gặp mặt hơn 100 chuyên gia, nhà khoa học trẻ người Việt Nam tiêu biểu ở nước ngoài về nước tham dự “Chương trình kết nối mạng lưới đổi mới sáng tạo Việt Nam” vào sáng ngày 19/8/2018, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã nói: “Chủ trương của Chính phủ là tranh thủ tối đa cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 để giúp chúng ta nâng cao hiệu quả, hiệu suất của nền kinh tế, qua đó, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân, đưa qui mô nền kinh tế cao hơn nữa”. Đây là một định hướng rất quan trọng, dựa trên các căn cứ khoa học xác đáng, vì bản chất của cuộc cách mạng 4.0 là sự sản xuất thông minh dựa trên các thành tựu đột phá trong các lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, thực tại ảo, mạng di động, internet vạn vật, điện toán đám mây, máy móc tự động, máy in 3D, công nghệ sinh học, công nghệ nano… với nền tảng là các đột phá của công nghệ số.
Để thực hiện được chủ trương trên là một vấn đề hết sức phức tạp vì nó có liên quan đến nhiều yếu tố khác nhau, trong đó tư duy của người quản lý có một vị trí vô cùng quan trọng, vì con người là yếu tố giữ vai trò quyết định. Nếu có phương pháp quản lý tốt thì mọi tiềm năng của con người sẽ được khơi dậy và từng bước phát huy có hiệu quả, ngược lại, nếu không quản lý tốt thì chẳng những không phát huy được sức mạnh của con người mà có khi còn dẫn đến những hậu quả đáng tiếc.
Hiện nay, xã hội đã bước vào những năm cuối của thập kỷ thứ 2 trong thế kỷ XXI vừa mang tính chất là một hệ thống duy nhất, vừa là một thế giới phân mảnh. Toàn cầu hóa là một trong những đặc trưng cơ bản nhất của xã hội hiện đại. Nó được đánh dấu bằng sự căng thẳng giữa một mặt là sự phụ thuộc về kinh tế và công nghệ toàn cầu và mối quan hệ xã hội qua lại, và mặt khác là sự phân mảnh về văn hóa với sự khác nhau về quan điểm chính trị. Nói một cách khác, xã hội hiện nay đã và đang tiếp cận nguyên lý của nền sản xuất công nghiệp với những đặc trưng cơ bản: tôn trọng yếu tố khoa học công nghệ; căn cơ, tiết kiệm thời gian; chủ động điều khiển quá trình sản xuất; đề cao năng suất, chất lượng hiệu quả lao động; đảm bảo sự công bằng, hợp lý trong hưởng thụ…
Trong hoàn cảnh đó, nếu muốn đạt được hiệu quả cao trong công việc của mình, góp phần thực hiện thành công mục tiêu mà Thủ tướng Chính phủ đã nêu ra thì một trong những biện pháp cốt lõi nhất là phải đổi mới tư duy quản lý, chúng ta không thể duy trì phương pháp tư duy do ảnh hưởng của nguyên lý sản xuất nông nghiệp lạc hậu với những đặc trưng: quá đề cao kinh nghiệm cá nhân theo kiểu “sống lâu lên lão làng”, nhởn nhơ, lãng phí thời gian, quá phụ thuộc vào thiên nhiên…
Thực tế đã cho hay, tư duy của người quản lý đóng vai trò quan trọng trong sự thành công của một tổ chức. Kết quả nghiên cứu 100 nhà quản lý, lãnh đạo doanh nghiệp ở thế kỷ 20 của trường Đại học Harvard (Mỹ) đã cho thấy: Họ luôn luôn có điểm chung mà các nhà nghiên cứu gọi là “Trí thông minh theo ngữ cảnh”. Điều đó được hiểu là khả năng nhận định về xã hội, chính trị, khoa học, công nghệ và bối cảnh kinh tế của thời đại để xây dựng một mô hình tâm lý có thể giúp tổ chức của họ phản ứng với hoàn cảnh một cách có hiệu quả nhất. Từ thực tế trên, muốn thành công trong lĩnh vực hoạt động của mình thì người quản lý nên hình thành phong cách tư duy khoa học, sẵn sàng tiếp nhận cái mới:
Nâng cao ý thức độc lập suy nghĩ.
Một trong những yếu tố cơ bản để hình thành phong cách tư duy khoa học của người làm công tác quản lý là khả năng độc lập suy nghĩ. Đây là một phẩm chất vô cùng quan trọng đối với sự phát triển trí tuệ. Độc lập suy nghĩ là nét đặc trưng của trí thông minh, vì có độc lập suy nghĩ thì mới sáng tạo được. Trong bất kì tình huống nào, độc lập suy nghĩ cũng có ý nghĩa là tự mình phát hiện, tìm thấy vấn đề, không cần sự giúp đỡ của người khác. Những người quản lý có phong cách độc lập suy nghĩ thường không hài lòng với cái có sẵn, luôn có thái độ phê phán, hoài nghi và kiểm tra trước khi đặt niềm tin vào nó. Có khả năng biện luận chặt chẽ để tỏ thái độ đồng tình với quan điểm này hay quan điểm kia.
Vậy, hình thành phẩm chất độc lập suy nghĩ cho người làm công tác quản lý như thế nào là phù hợp? Người ta thường nói, trăm đọc, trăm hiểu không bằng một "tự mình làm được”. Tục ngữ cũng có câu: “Có bột mới gột nên hồ”, từ đó chúng ta hiểu, muốn phát triển tốt phẩm chất độc lập suy nghĩ, người làm công tác quản lý cần phải tích lũy được nhiều hiện tượng, sự kiện khác nhau đã nảy sinh ở các đơn vị cơ sở trong quá trình quản lý của mình. Tư liệu càng phong phú bao nhiêu thì khả năng đưa ra quyết định càng chính xác bấy nhiêu. Vì thế, trong cuộc sống hàng ngày, những người quản lý phải có ý thức rèn luyện phong cách “tích tiểu thành đại” không nên có thái độ chỉ chú ý cái lớn, coi thường cái nhỏ.
Sống trong thời đại bùng nổ thông tin, mỗi phút, mỗi ngày có bao điều mới lạ nảy sinh. Không nhà quản lý nào có khả năng thâu tóm toàn bộ những điều đó, mà chỉ có thể “gạn đục khơi trong” để chọn lấy những gì tinh túy nhất, từng bước làm giàu cho kho tàng trí tuệ của bản thân phục vụ cho công tác quản lý của mình. Tỷ phú Trịnh Văn Quyết, Chủ tịch Tập đoàn FLC là một ví dụ điển hình cho người quản lý, lãnh đạo có khả năng độc lập tư duy, nhạy bén phân tích tình hình kinh tế, văn hóa, chính trị, khoa học công nghệ của xã hội để đưa ra những quyết định hợp lý nhất nhằm làm giàu cho công ty khi mới ở độ tuổi 41 và Tập đoàn FLC chỉ mới kỷ niệm ngày thành lập lần thứ 15.
Có tinh thần tiến công và sẵn sàng tiếp nhận cái mới
Cái mới được coi là chất liệu để xây dựng nền văn minh, là sản phẩm của thời đại, là thước đo sự phát triển của xã hội. Vì lẽ đó, người quản lý phải luôn luôn có thái độ trân trọng, nâng niu cái mới, ủng hộ cái mới, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho cái mới được sinh sôi, nảy nở ngày càng nhiều. Ở đây, cái mới có thể được nhận thức ở những mức độ khác nhau, nhưng chung quy đều được xét từ cái bản chất (lôgic) của sự vật. Có thể hiểu, khi sản phẩm được tạo ra trên cơ sở một nguyên lý cấu tạo hoàn toàn mới thì đó là một cái mới mang tính chất sáng tạo. Những cái mới này thể hiện được tính cách mạng, vì nó có sự thay đổi về mặt nguyên lý. Do đó, nó chỉ được sinh ra từ những con người quản lý có trình độ chuyên môn vừa sâu, vừa rộng, có tinh thần tiến công khoa học mạnh mẽ, có sự đam mê với công việc.
Trong thời đại ngày nay, cái mới sáng tạo không thể ra đời từ mảnh đất thuần túy kinh nghiệm tích lũy được từ cuộc sống hàng ngày mà nó phải được hình thành trên nền tảng hiểu biết lý luận sâu sắc, nắm vững phương pháp luận biện chứng, thông qua quá trình thực nghiệm do những nhà quản lý có tinh thần say mê nghiên cứu khoa học đảm nhận. Với cách nhìn ấy, những cái mới sáng tạo thường có tác dụng trong một phạm vi rộng rãi với ý nghĩa lớn lao trong quá trình nhận thức và cải tạo thế giới phục vụ cuộc sống của con người. Sự nảy sinh cái mới trong quá trình phát triển đã làm cho những cái cùng chủng loại ra đời trước đó trở thành cái cũ. Vậy là, phần lớn cái mới được mở ra từ những tiền đề, mầm mống của cái cũ. Bởi thế, thái độ của chúng ta đối với cái cũ phải là sự biết ơn, không nên có quan điểm phủ định sạch trơn. Vì bản thân cái cũ đã có một thời với tư cách là cái mới, đã đóng góp vào quá trình phát triển của xã hội với tất cả những tính chất tốt đẹp của nó.
Trong quá trình phát triển của tự nhiên và xã hội, những cái mới liên tiếp nảy sinh để thay thế cái cũ. Nhưng tốc độ của sự phát triển nhanh hay chậm là tùy thuộc một phần đáng kể vào trình độ phát triển khoa học, kỹ thuật và công nghệ của thời đại và thái độ cư xử của con người đối với thực tiễn. Người quản lý cần hiểu rằng: cái mới khi nảy sinh thường khó được chấp nhận, vì còn ít người biết đến và bị ngăn cản bởi quán tính tư duy truyền thống trong mỗi con người. Bởi vậy, điều cần lưu ý ở đây là, trong sự phát triển của một nguyên lý, khi cái mới sáng tạo nảy sinh đã đủ độ chín muồi thì phải nhanh chóng kết thúc vai trò của cái cũ. Bởi mọi sự vật ra đời chỉ đúng một cách lịch sử. Nếu kéo dài quá mức hoặc kết thúc quá sớm vị trí, vai trò của một đối tượng trong một hoàn cảnh lịch sử không cho phép thì tất yếu sẽ làm hạn chế sự phát triển cho bản thân đối tượng và xã hội.
Trong xu thế hội nhập quốc tế đang diễn ra mạnh mẽ trên quê hương và đất nước hiện nay, đã và đang xuất hiện nhiều nhân tố mới. Đó là những tiềm năng, những vốn quý rất đáng trân trọng. Tư duy của thời đại công nghệ số đối với người quản lý là phải hướng về cái mới tiến bộ, khuyến khích mọi người trong tổ chức công khai tranh luận về các giả định, đối đầu với những nghịch lý. Muốn vậy phải nhạy cảm trong sự nhận biết ra những dấu hiệu của thời đại, không nên quá câu nệ vào những gì đã được định hình từ trong quá khứ. Xã hội nào cũng vậy, cái mới là tiêu chuẩn để đánh giá chất lượng văn minh, chất lượng trí tuệ. Vì vậy, nghệ thuật của khoa học quản lý là biết tạo ra cái mới, biết đánh giá và sử dụng cái mới một cách có hiệu quả nhất. Nhà vật lý học đoạt giải Nobel Richard Feynman là một người có tư tưởng khoa học độc đáo nhất thế kỷ 20 có phong cách tư duy luôn luôn đặt ra cho mình những câu hỏi, ngờ vực và chống lại các uy quyền ngăn cản ông suy nghĩ và tìm tòi cái mới.
TS. Phạm Trung Thanh
(còn nữa)