Ảnh minh họa

Cái Tôi đích thực, xuất hiện như một giá trị văn hoá, khoa học đậm tính nhân văn. Cái mới khoa học luôn biểu hiện một cái Tôi văn hoá, một cái Tôi sáng tạo cụ thể. Cái Tôi là thước đo đúng đắn nhất của mọi giá trị văn hóa. Tiếng nói riêng tư đó, dẫu biểu hiện dưới dạng thức nào đi nữa vẫn “cộng hưởng dư âm của tất cả những gì thuộc về nhân loại”, thuộc về thời đại, dân tộc. Trong cuộc sống, sự tìm tòi cái mới mang tính sáng tạo không thuộc về cái Tôi khép kín, lạc lõng như một ốc đảo, hay cái Tôi cá nhân cực đoan cự tuyệt giá trị cao quí mà “cái Ta” đã thừa nhận.

Tạo ra cái mới, tìm kiếm cái mới luôn là một khát khao trong tư duy, hành động của những con người có lý tưởng cao cả. Nó thực sự trở thành một nhu cầu trong cuộc sống. Chính sự khao khát được tiến bộ, vươn lên một tầm cao mới đã khiến cho mỗi con người dám dấn thân vào công việc đầy khó khăn, phức tạp. Thông thường cái mới ra đời là kết quả của một quá trình tư duy khoa học được nung nấu trong một thời gian khá dài. Nhưng cũng có những cái mới xuất hiện trong một tình huống đơn giản, diễn ra trong một thời gian ngắn.

Nói như Bergson: Thật kì lạ và bất ngờ, đến lúc nào đó, trong bức tranh tối sẫm kia, đột nhiên một tia sáng loé ra. Ý mới hiện ra lúc ấy với sức mạnh của một tia chớp”. Trong chương trình truyền hình VTV 1 với chủ đề “Cảm ơn cuộc đời” ngày 29/12/2019 vừa qua, câu chuyện của bác sĩ Việt Kiều Trần Tiến Chánh đã làm xúc động người xem bởi việc làm đầy ý nghĩa nhân văn của ông đã này sinh trong một tình huống rất đơn giản. Chuyện đó đã xảy ra cách đây gần 30 năm. Trong một lần về thăm quê hương Việt Nam, khi đi tham quan Hạ Long, lúc qua phà ông thấy một cô bé tên là Nhung bán hàng rong trên phà, khi bé Nhung mời ông mua hàng, ông đã mua của bé cái quạt giấy khi đó chỉ giá 5 hào nhưng ông đã đưa cho bé 10 đồng và không lấy lại tiền thừa. Khi vào quán ăn cơm, lúc ăn xong ông đứng lên trả tiền thì bà chủ quan nói “cô bé Nhung đã trả tiền cho ông rồi”. Ông vô cùng ngạc nhiên về việc làm của bé Nhung. Từ đó, ông nảy sinh một ý nghĩ cần phải làm một việc gì đó đối với quê hương Việt Nam. Đó cũng là lí do xuất hiện ngôi nhà Xuân (do chưa giao tiếp nhiều bằng tiếng Việt nên lúc giao tiếp ở bến phà ông đã hiểu lầm tên em Nhung là Xuân) khi lấy tên em đặt cho ngôi nhà do ông tài trợ kinh phí xây dựng và giúp đỡ các trẻ em cơ nhỡ sau này. Đấy cũng là nơi nuôi dưỡng hằng trăm đứa trẻ bất hạnh, mồ côi, trẻ lang thang không nơi nương tựa… của Trung tâm bảo trợ trẻ em ở thành phố Đà Nẵng.

Hẳn là trong quá trình sinh thành của cuộc đời hằng trăm tâm hồn đứa trẻ ở ngôi nhà Xuân sẽ không bao giờ quên tấm lòng thơm thảo của bác sĩ Trần Tiến Chánh. Và biết đâu đó, việc làm của bác sĩ Chánh sẽ tiếp tục được nhân lên từ những đứa trẻ trong ngôi nhà Xuân khi thành đạt sau này. Trên thực tế, chúng ta đã được chứng kiến có không ít người có việc làm cao đẹp như bác sĩ Chánh. Đó là sức lan tỏa mạnh mẽ về tính nhân văn của con người Việt Nam đã và đang viết tiếp truyền thống của dân tộc: “Thương người như thể thương thân” đã tồn tại qua hằng ngàn năm lịch sử. 

Con người không nên chỉ thỏa mãn với những gì mình đang có, càng không nên tự giam cầm mình trong một kiểu tư duy kinh nghiệm vốn đã ăn sâu trong đầu óc qua bao đời nay, mà phải biết khao khát sáng tạo ra cái mới có giá trị cho bản thân và xã hội. Muốn vậy, không có cách nào tốt hơn là phải nỗ lực tham gia vào công cuộc đổi mới của xã hội, tìm kiếm một sự thể hiện riêng trong hoạt động nghề nghiệp, vận dụng những tiến bộ khoa học công nghệ khác nhau để khám phá ra cái mới. Kant nói: “Dấu hiệu của tài năng là ở năng lực tạo ra tác phẩm mẫu và từ đó tạo ra những qui tắc hoàn toàn mới ”.

Cái mới là biểu hiện thành quả của sự đổi mới, nhưng công cuộc đổi mới không chỉ tạo ra cái mới, mà đôi khi nó có thể tạo ra cuộc cách mạng lớn với xu hướng tích cực, gạt bỏ những cái cũ, lạc hậu; bổ sung, làm giàu kho tàng văn hóa không ngừng phát triển của dân tộc. Có điều cần chú ý là: cái mới ở dạng cảm tính chỉ là vẻ đẹp bề ngoài mang tính hình thức. Cái mới lí tính thể hiện bản chất của sự vật thì nằm ở bên trong không dễ gì nhận ra một cách trực quan. Muốn phát hiện ra nó đòi hỏi con người phải có khả năng tư duy khoa học biện chứng. Hình thức chính là “tổ chức bên trong của nội dung”, biểu hiện một nội dung tư tưởng, quan niệm nhất định. Không thể máy móc, nhìn nhận đơn giản và xuôi chiều rằng, nội dung được làm mới trước, dần dần nội dung sẽ tìm ra một hình thức mới – có khả năng truyền tải nguyên vẹn thông điệp mới tới bạn đọc. “Không bao giờ có nội dung không hình thức, cũng như không bao giờ có hình thức không nội dung”.

Chân lí của cái mới là sự lệch chuẩn,chống lại những lối mòn. Để thấy được cái mới, cần phải so sánh với cái cũ có tính truyền thống, có khi phải so sánh với những cái tương đồng, thậm chí phải so sánh cái mới này với cái mới khác. Nếu cái mới xuất hiện trên cấp độ vĩ mô thì có thể tạo thành một xu hướng, một khuynh hướng sáng tạo mới. Cái mới ra đời từ nhu cầu cuộc sống phải được thử thách qua thời gian. Dĩ nhiên độ bền vững của cái mới như một tiêu chí, chứng tỏ tính có giá trị của sự kiếm tìm và là câu trả lời khẳng định bản lĩnh cần thiết của một diện mạo mới. Là một nhân tố quan trọng, thực tiễn cũng tham gia, để xác định đầy đủ sự vật này mới hay không mới.Cái mới vừa là phạm trù nhận thức vừa là phạm trù lịch sử. Cái mới trong khoa học, hiểu theo nghĩa rộng, không chỉ là con đẻ của hiện tại, tiềm năng của tương lai và thúc đẩy sự tiến bộ của xã hội, mở ra khuynh hướng sáng tác mới. Cái mới là tất cả những gì nảy sinh trong hoàn cảnh xã hội mới, tồn tại đối lập với cái cũ.

Không có cái mới nào trong tính biện chứng của nó lại không kế thừa cái cũ, hấp thu, cải tạo trên cơ sở cái cũ. Trong khoa học cũng như các hiện tượng diễn ra trong đời sống xã hội, cái mới này luôn bị thay thế bởi cái mới khác. Cái mới đích thực thể hiện một trình độ phát triển cao của nhân loại, tự thân nó sẽ hoàn thiện để trở thành kiểu mẫu, nó không chỉ thuộc về hiện tại mà thuộc về nền văn hoá tương lai. Đó là cái mới của mọi thời đại, chứ không phải cái mới nhất thời, nhanh chóng tàn lụi. Sự làm mới những cái sẵn có cũng là một phương pháp sáng tạo. Cái mới trước hết là cái mới trong tư tưởng, suy nghĩ, trong cảm xúc của con người.

Cái mới là phạm trù giá trị chứ không phải thực thể, do vậy muốn biết yếu tố nào được gọi là mới phải đặt nó trong một hệ thống nhất định. Cái mới không phải là cái lần đầu tiên được độc giả biết đến, mà là cái lần đầu được khám phá, sáng tạo của tác giả. Để tạo ra cái mới mang tính chất sáng tạo, nhất thiết ở chủ thể sáng tạo phải xuất hiện những phẩm chất và trí tuệ mới, chẳng hạn như tư duy khoa học biện chứng hiện đại mới. Sự chuyển dịch từ hình thái tư duy này đến hình thái tư duy khác đánh dấu sự xuất hiện của cái mới trong khoa học. Sự nảy sinh cái mới trong quá trình phát triển đã làm cho những cái cùng chủng loại ra đời trước đó trở thành cái cũ. Vậy là, cái mới được mở ra từ những tiền đề, mầm mống của cái cũ. Bởi thế, thái độ của chúng ta đối với cái cũ phải là sự biết ơn, không nên có quan điểm phủ định sạch trơn. Vì bản thân cái cũ đã có một thời với tư cách là cái mới, đã đóng góp vào quá trình phát triển của xã hội với tất cả những tính chất tốt đẹp của nó. Hơn nữa, ngay khi trở thành cái cũ trong một phạm vi thời gian nhất định, nó có thể còn phát huy tác dụng.

Trong quá trình phát triển của tự nhiên và xã hội, những cái mới liên tiếp nảy sinh để thay thế cái cũ. Nhưng tốc độ của sự phát triển nhanh hay chậm là tùy thuộc một phần đáng kể vào trình độ phát triển khoa học, kỹ thuật và công nghệ của thời đại và thái độ cư xử của con người đối với thực tiễn. Thực ra, trong cuộc sống hàng ngày, cái mới và cái cũ luôn luôn có sự đan xen với nhau. Cái mới khi nảy sinh thường khó được chấp nhận, vì còn ít người biết đến và bị ngăn cản bởi quán tính tư duy truyền thống trong mỗi con người. Bởi vậy, điều cần lưu ý ở đây là, trong sự phát triển của một nguyên lý, khi cái mới sáng tạo nảy sinh đã đủ độ chín muồi thì phải nhanh chóng kết thúc vai trò của cái cũ. Bởi mọi sự vật ra đời chỉ đúng một cách lịch sử. Nếu kéo dài quá mức hoặc kết thúc quá sớm vị trí, vai trò của một đối tượng trong một hoàn cảnh lịch sử không cho phép thì tất yếu sẽ làm hạn chế sự phát triển cho bản thân đối tượng và xã hội.

Năm 2019, đất nước ta đã xác lập nhiều kỷ lục mới: Xuất nhập khẩu, kiều hối, dự trữ ngoại hối lập đỉnh mới. Lần đầu tiên, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết về thu hút đầu tư nước ngoài và về cách mạng công nghiệp 4.0. Việt Nam đã thử nghiệm thành công mạng 5G. Ngày 27/9/2019, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 52-NQ/TW về “Một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, Nghị quyết đề ra mục tiêu đến năm 2045, Việt Nam trở thành một trong những trung tâm sản xuất và dịch vụ thông minh, trung tâm khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo thuộc nhóm dẫn đầu khu vực châu Á. Đầu tư xã hội, năng lực sản xuất kinh doanh tăng mạnh. Trong danh sách 200 công ty có doanh thu trên 1 tỷ USD tốt nhất tại khu vực châu Á-Thái Bình Dương do Forbes Asia 2019 công bố, có 7 doanh nghiệp của Việt Nam. Cũng trong danh sách tỷ phú USD thế giới được Forbes vinh danh, đã có 5 tỷ phú USD đến từ Việt Nam. Việt Nam bắt đầu cùng các đối tác thực thi Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Chương trình xây dựng nông thôn mới hoàn thành trước hạn gần 2 năm, với 52-53% số xã đạt chuẩn. Môi trường kinh doanh, năng lực cạnh tranh quốc gia tiếp tục được cải thiện. Đặc biệt, với việc tăng 3,5 điểm và 10 bậc theo đánh giá của WEF, Việt Nam trở thành quán quân trong cuộc đua cải thiện thứ hạng trong Bảng xếp hạng Năng lực cạnh tranh toàn cầu 2019. Du lịch Việt Nam tăng trưởng ấn tượng, thu hút lượng khách quốc tế kỷ lục với khoảng 18 triệu lượt; phục vụ 85 triệu lượt khách nội địa.

Nhân loại ngày nay không sống trong các ốc đảo biệt lập như hàng năm trước đây nữa. Theo lập luận mới, trong vòng một trăm năm nữa loài người sẽ đạt đến một trình độ siêu văn minh: họ sẽ biết sống có trách nhiệm với Trái Đất của chúng ta, họ sẽ biết cân bằng năng lượng mà không gây ra khủng hoảng do ô nhiễm môi trường, họ sẽ thỏa mãn các nhu cầu cơ bản của các cư dân trên hành tinh, mà nguồn gốc thừa thiếu và mất công bằng là dẫn đến thảm họa chiến tranh, loài người sẽ ngừng phát triển về dân số khi đạt đến ngưỡng 8 tỷ dân trên hành tinh này và sẽ từ từ giảm xuống chỉ còn 4 đến 5 tỷ người trong 100 năm kế tiếp để cân bằng những gì mà bản thân Trái Đất có thể cung cấp và tái sinh được. Và văn minh nhân loại, hay văn minh Trái Đất chỉ có thể lụi tàn, nếu một thảm họa nào đó từ bên ngoài vũ trụ giáng xuống đầu họ.

Trong xu thế hội nhập quốc tế đang diễn ra mạnh mẽ trên quê hương và đất nước hiện nay, đã và đang xuất hiện nhiều nhân tố mới. Đó là những tiềm năng, những vốn quý rất đáng trân trọng. Tư duy của thời đại là phải hướng về cái mới tiến bộ. Muốn vậy phải nhạy cảm trong sự nhận biết ra những dấu hiệu của thời đại, không nên quá câu nệ vào những gì đã được định hình từ trong quá khứ. Xã hội nào cũng vậy, cái mới là tiêu chuẩn để đánh giá chất lượng văn minh, chất lượng trí tuệ. Vì vậy, nghệ thuật của khoa học quản lý là biết tạo ra cái mới, biết đánh giá và sử dụng cái mới một cách có hiệu quả nhất./. (hết)

TS. Phạm Trung Thanh